Arnhem is trots op haar enige Nobelprijswinnaar. Lorentz was 49 toen hij de Nobelprijs voor Natuurkunde ontving. Lorentz was een van Nederlands grootste natuurkundigen.

Hij ontving de Nobelprijs samen met de Zeeuw Pieter Zeeman, voor hun onderzoek naar de invloed van magnetisme op spectraallijnen: het Zeemaneffect. Zeeman bevestigde de theorie van Lorentz over elektromagnetische straling.

Op de dag van de uitreiking van de Nobelprijs, 10 december 1902, was Zeeman ziek. Daarom moest Lorentz het onderzoek van zijn voormalige student uitleggen aan de Zweedse koning en andere genodigden.

Het onderzoek van beide wetenschappers is ook tegenwoordig nog van groot belang.

Hendrik Antoon Lorentz werd geboren op de Velpersteenstraat

Soms wordt in een stad of dorp iemand geboren die later grote roem of bekendheid verwerft. Als artiest, geleerde, schrijver of TV-persoonlijkheid. Die stad of dat dorp zal dan zeker zijn of haar grote zoon of dochter eren door bijvoorbeeld een gedenkplaat aan de gevel van het geboortehuis te bevestigen. Of op een andere wijze eer willen betonen. Arnhem eert op die manier haar grote zoon Hendrik Antoon Lorentz, natuurkundige en Nobelprijs-winnaar, met een monument in park Sonsbeek. Minder bekend is dat Hendrik Lorentz in het Spijkerkwartier is geboren. Op het adres toen bekend als Steenstraat 82. De datum: 18 juli 1853, nu al weer ruim 160 jaar geleden.

De vader en de grootvader van Hendrik Lorentz hadden een tuindersbedrijf aan de Velpersteenstraat, zoals de Steenstraat toen werd genoemd. Aan deze uitvalsweg van de stad bevond zich van oudsher een concentratie van tuindersbedrijven. De naam Tuinstraat als zijstraat van de Steenstraat herinnert daar nog aan. Zijn vader Gerrit Frederik Lorentz had in Arnhem een goede naam door de kwaliteit van de door hem verbouwde bloemkolen. De tuinderij lag aan de zuidzijde van de Steenstraat tussen de Boekhorstenstraat.

Hendrik Lorentz had geen ambitie in het voetspoor van zijn vader en grootvader te treden. Na het doorlopen van de HBS studeerde hij wis- en natuurkunde aan de universiteit van Leiden, een studie die in 1875 met goed gevolg werd afgerond. Intussen gaf Lorentz al vanaf 1872 wiskundeles aan de HBS aan het Willemsplein en promoveerde hij in 1875 tot doctor in de natuurwetenschappen. Zonder meer een spectaculaire carrière!
Zijn benoeming tot hoogleraar in de theoretische natuurkunde aan de universiteit van Leiden begin 1878 lag – hoewel Lorentz toen pas 24 jaar oud was – in de lijn van de verwachtingen. Twintig jaar later toonde hij samen met collega natuurkundige Pieter Zeeman het bestaan van electronen aan, een werk dat in 1902 werd bekroond met de Nobelprijs voor natuurkunde. Met dit en ander belangrijk theoretisch onderzoek was Hendrik Lorentz een wegbereider voor het werk van Albert Einstein.

Afsluitdijk

Maar ook op andere terreinen verdiende Lorentz zijn sporen. Na de grote overstromingen rond de Zuiderzee in 1916 werd besloten tot de aanleg van de afsluitdijk. De regering stelde een staatscommissie in die moest onderzoeken hoe dit het beste kon worden aangepakt. Lorentz werd voorzitter van deze commissie die een plan uitwerkte dat tussen 1927 en 1932 werd uitgevoerd.

Hendrik Lorentz was al bij leven een fenomeen. Hij stond in hoog aanzien bij de natuurkundigen van zijn tijd, waaronder Einstein, was voorzitter van vele internationale commissies en congressen, maar verstond ook de kunst natuurkundige onderwerpen voor een breed publiek eenvoudig en begrijpelijk uiteen te zetten.

Geen wonder dat bij zijn overlijden en begrafenis in Haarlem in 1928 meer dan honderdduizend mensen op de been bracht.

Arnhem richtte te zijner nagedachtenis een monument in park Sonsbeek op dat in 1931 door Prinses Juliana werd onthuld. Een groot geleerde waardig geëerd.

Onthulling beeld door Prinses Juliana (1993)

Het standbeeld is gemaakt door de Nederlandse beeldhouwer en schilder L.O. Wenckebach.

In dit journaal: Het gezelschap, waaronder Prinses Juliana, stapt, toegejuichd door menigte, uit auto en wordt verwelkomd door burgemeester De Monchy en dr De Visser, waarna zij zich richting monument begeeft (terwijl volkslied gezongen wordt) 1’05”. Daarna Juliana en anderen betreden trappen monument (terwijl orkest volkslied speelt), Juliana onthult standbeeld en plaatst krans 1’05”; Verder toegejuicht door publiek verlaat Juliana het terrein (richting hotel Sonsbeek) 53″