Bij monumenten wordt vaak gedacht aan bijzondere gebouwen. Maar ook bruggen, begraafplaatsen, hekwerken en andere objecten kunnen een beschermd monument zijn. Binnen monumenten kan een onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten objecten: rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten.

Een rijksmonument is van nationaal belang, vanwege de schoonheid, betekenis voor de wetenschap of de cultuurhistorische waarde. Een rijksmonument moet minimaal vijftig jaar oud zijn. De bescherming van rijksmonumenten is geregeld in de Monumentenwet 1988. Voorbeelden van rijksmonumenten in Arnhem zijn het Luxortheater, de Eusebiuskerk en kasteel Zijpendaal.

Een gemeentelijk monument heeft cultuurhistorische, architectuurhistorische of stedenbouwkundige waarde op plaatselijk niveau. De bescherming van gemeentelijke monumenten is geregeld in de gemeentelijke monumentenverordening. Voor gemeentelijke monumenten geldt de leeftijdsgrens van vijftig jaar niet. Voorbeelden van gemeentelijke monumenten in Arnhem zijn Musis Sacrum, het Notarishuis aan de Bakkerstraat en het voormalige Fina-benzinetankstation aan de Apeldoornseweg.

Overzicht Rijks- en Gemeentelijke monumenten Spijkerkwartier e.o

https://arnhem.maps.arcgis.com/apps/webappviewer/index.html?id=d4fa226c36a449d7937c2df7aa7d713c

De brochure van de gemeente uit 2008 waarin alles wordt uitgelegd. Klik er op voor meer informatie.

Beschermde stadsgezichten

Net als gebouwen en andersoortige objecten kunnen ook gebieden als een wijk, buurtschap of zelfs een heel dorp op de monumentenlijst geplaatst worden.

Beschermde stads- en dorpsgezichten zijn bijzonder en zeer waardevol vanwege hun ontwikkelingsgeschiedenis die terug te vinden is in onder meer de stedenbouwkundige opzet, de bebouwing, de wegenstructuur en het groen. Door een gebied aan te wijzen als beschermd stads- of dorpsgezicht worden de cultuurhistorische waarden vooropgesteld bij nieuwe ontwikkelingen.

De gemeente Arnhem kent maar liefst 7 rijksbeschermde stadsgezichten en 2 gemeentelijk beschermde stadsgezichten. Het gebied Sonsbeekpark en omgeving (inclusief de Burgemeesterswijk en Transvaalbuurt) is het meest recent aangewezen als rijksbeschermd stadsgezicht.

Op de website van de gemeente Arnhem is uiteraard meer informatie te vinden. Wij concentreren ons hier op het Spijkerkwartier.

Kaart van beschermde stadsgezichten in Arnhem. Het donkere gebied is het Spijkerkwartier.

Spijkerkwartier-Boulevardkwartier

Het Spijkerkwartier-Boulevardkwartier is een goed voorbeeld van stadsuitbreiding met een planmatig karakter. De statige wijk werd in de tweede helft van de 19de eeuw aangelegd en was bedoeld voor de rijkere klassen. Het Spijkerkwartier is genoemd naar de twee “spijkers” (voorraadschuren) die in het gebied lagen.

Het werd vanaf het midden van de 19e eeuw als eerste ontwikkeld. Aan rechte, relatief smalle straten staan aan elkaar gebouwde herenhuizen. Bij de uitvoering werd veel aan het particulier initiatief overgelaten. De huizen werden vaak direct aan de straat gebouwd.
Bij het Boulevardkwartier is een grotere betrokkenheid van de overheid te zien. Deze wijk werd vanaf 1877 gerealiseerd op basis van het zogenaamde Boulevardplan van H.J. Heuvelink jr. Dit deel heeft een groener karakter, een ruimere opzet en is voornamelijk bebouwd met grote herenhuizen en enkele (dubbele) villa’s. Veel panden zijn rijk gedetailleerd en versierd met ornamenten en voorzien van balkons, versierde dakkapellen en torentjes. Een bijzonder element in de wijk is de brede, gebogen Boulevard Heuvelink.
Het Spijkerkwartier en het Boulevardkwartier zijn een eeuw na aanleg nog altijd aantrekkelijke, sterk samenhangende delen van de stad. Dit komt door hun heldere opzet, de goede onderlinge afstemming van architectuur en stedenbouw én het grote aantal gebouwen met een bijzondere architectuur.

In de toelichting wordt uitgelegd waarom de Minister tot het besluit is gekomen. De onderliggende twee kaarten geven een mooi beeld van de ontwikkeling van het gebied en “wat we waarderen”…